Αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς
Η παιδεία είναι προβολή της αγιότητος. Μόνον ο αγιασθείς άνθρωπος δύναται να αγιάζη και άλλους· μόνον γενόμενος αυτός φως δύναται να φωτίζη τους άλλους. Το Ευαγγέλιον του Θεανθρώπου συγκεντρώνει τα πάντα εις τον προσωπικόν αγώνα και την άσκησιν τα πάντα αρχίζουν από το ίδιον το πρόσωπον του ανθρώπου: σωζόμενος ο άνθρωπος σώζει απαραιτήτως και τους άλλους γύρω του· φωτιζόμενος φωτίζει και τους άλλους.
Αυτή είναι η ευαγγελική οδός, η εφαρμοζομένη πιστώς εις την Ορθοδοξίαν, φυλασσομένη και διαφυλαχθείσα εις αυτή. Ιδού πως την χαράσει, ως άλλος υιός της βροντής, ο μέγας άγιος και διδάσκαλος της Εκκλησίας, ο φωστήρ της οικουμένης, ο αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος: «Καθαρθήναι δει πρώτον, είτα καθάραι· σοφισθήναι, και είτα σοφίσαι· γενέσθαι φως, και φωτίσαι· εγγίσαι Θεώ, και προσαγαγείν άλλους· αγιασθήναι, και αγιάσθαι»… Ναί, η προσευχή αγιάζη και φωτίζη.
‘Ανευ των Αγίων δεν υπάρχουν αληθινοί διδάσκαλοι και παιδαγωγοί, ούτε αληθινή παιδεία άνευ της Αγιότητος. Μόνον ο ΄Αγιος είναι ο αληθινός Παιδαγωγός και Διδάσκαλος. Μόνον η Αγιότης είναι το Αληθινόν Φώς. Η αληθινή Παιδεία, ο αληθινός Φωτισμός, δεν είναι άλλο παρά η ακτινοβολία της Αγιότητος. Μόνον οι ΄Αγιοι είναι οι αληθώς φωτισμένοι.
Η Αγιότης ζη και αναπνέει δια του Φωτός, ακτινοβολεί και ενεργεί εν τω Φωτί. Αγιάζουσα η Αγιότης, ταυτόχρονα φωτίζει και διδάσκει. Υπάρχει κάποια ταυτότης μεταξύ Αγιότητος και Φωτισμού. Η παιδεία εις την πραγματικότητα σημαίνει Φωτισμόν, τον Φωτισμόν δια του αγιασμού εν Αγίω Πνεύματι, το Οποίον είναι φορεύς και δημιουργός της Αγιότητος και του Φωτός και της Γνώσεως.
Και οι ΄Αγιοι, επειδή είναι αγιασμένοι και φωτισμένοι δια του Αγίου Πνεύματος, δια τούτο είναι και αληθινοί Διδάσκαλοι και Παιδαγωγοί.
Ο άνθρωπος ο οποίος έχει την διαρκή προσευχητικήν διάθεσιν συμπεριφέρεται πάντοτε κατά τρόπο ευαγγελικόν προς τους αδερφούς του, προς όλους τους ανθρώπους, προς όλην την κτίσιν.
Η καρδιά αποκτά την καθαρότητα με πολλές θλίψεις και στερήσεις και δάκρυα και με την απονέκρωση όλων των «κατά κόσμον κοσμικών». Το σημείο της καθαρότητας είναι: το να ευφραίνεται κανείς μαζί με κείνους που ευφραίνονται και να κλαίει μαζί με κείνους που κλαίνε, να ασθενεί με τους ασθενείς και να πενθεί μαζί με τους αμαρτωλούς, να χαίρεται μαζί με κείνους που μετανοούν και να μετέχει στα παθήματα εκείνων που πάσχουν, να μην ελέγχει κανένα και μέσα στη καθαρότητα της διάνοίας του να θεωρεί όλους τους ανθρώπους αγίους και καλούς.
Ο χρόνος της ζωής μας μας έχει δοθεί για να κερδίσουμε την αθανασία και την αιώνια ζωή, για να τον μεταβάλλουμε σε αιωνιότητα ζώντας «εν σοφία» δηλ. εν Χριστώ και διά του Χριστού.
Σοφός είναι αυτός που οικοδομεί την οικοδομή της ψυχής του πάνω στο Ευαγγέλιο.
Η από τον Χριστόν δοσμένη και από τους Αγίους Πατέρας πραγματοποιημένη αποστολή της Εκκλησίας είναι: να φυτεύεται και να καλλιεργήται μέσα εις την ψυχήν του λαού μας η αίσθησις και η επίγνωσις ότι κάθε μέλος της Ορθοδόξου Εκκλησίας είναι πρόσωπον καθολικόν, πρόσωπον αιώνιον και θεανθρώπινον · ότι είναι του Χριστού και δια τούτο αδελφοί όλων των ανθρώπων, και διάκονος όλων των ανθρώπων και των κτισμάτων. Αυτός είναι ο από Χριστού δεδομένος σκοπός της Εκκλησίας· κάθε άλλος σκοπός δεν είναι από τον Χριστόν αλλ’ από τον αντίχριστον. Δια να είναι η τοπική μας Εκκλησία Εκκλησία του Χριστού, Εκκλησία καθολική, πρέπει να πραγματοποιή συνεχώς αυτόν τον σκοπόν της εις τον λαόν μας…
Η αποστολή της Εκκλησίας μας είναι: να κάμη τας θεανδρικάς αυτάς αρετάς ασκήσεις, μεθόδους της ζωής του λαού· να υφάνη την ψυχήν και ζωήν του λαού με τας χριστοειδείς θεανθρωπίνας αρετάς. Εις αυτό έγκειται η σωτηρία της ψυχής από τον κόσμον, και από όλας τας ψυχοφθόρους, ανθρωποκτόνους, αθέους κινήσεις και οργανώσεις του κόσμου. Απέναντι εις τον « μορφωμένον » αθεϊσμόν και την ευγενικήν ανθρωποφαγίαν του συγχρόνου πολιτισμού πρέπει να αντιτάξωμεν τας χριστοφόρους προσωπικότητας, αι οποίαι με την πραότητα του προβάτου θα νικούν τα εξημμένα πάθη των λύκων, και με την ακεραιότητα των περιστερών θα σώζουν την ψυχήν του λαού από την πολιτιστικήν και πολιτικήν δυσωδίαν. Την άσκησιν εις το όνομα του Χριστού πρέπει να αντιτάξωμεν «εις τον πολιτιστικόν ασκητισμόν, ο οποίος γίνεται εις το όνομα του σαπισμένου και παραμορφωμένου ευρωπαϊκού ανθρώπου, εις το όνομα του αθεϊσμού, του πολιτισμού, του αντίχριστου. Δια τούτο το κύριον χρέος της Εκκλησίας μας είναι να δημιουργή τους χριστοφόρους ασκητάς. Η φωνή που πρέπει να ακούεται μέσα της σήμερα είναι: οπίσω προς τους χριστοφόρους ασκητάς, προς τους Αγίους Πατέρας! Οπίσω προς τας ασκήσεις και αρετάς των Αγίων Πατέρων! Οπίσω προς τας αρετας του αγίου Αντωνίου και Αθανασίου, του αγίου Βασιλείου και Γρηγορίου, των αγίων Χρυσοστόμου και Δαμασκηνού, των αγίων Σεργίου και Σεραφείμ (των Ρώσσων ), των αγίων Σάββα, Προχάρου και Γαβριήλ (των Σέρβων) και άλλων! Διότι αύται αι θεανθρώπιναι ασκήσεις αρεταί εδημιούργησαν τον άγιον Αντώνιον, τον άγιον Γρηγόριον, τον άγιον Σάββαν. Και σήμερον , μόνον αι ορθόδοξοι ασκήσεις αρεταί ημπορούν να κάνουν αγίαν την κάθε ψυχήν και την ψυχήν ολοκλήρου του λαού μας.
Η Ορθοδοξία ως ο μοναδικός φορεύς και φύλαξ του τελείου και παμφώτου Προσώπου του θεανθρώπου Χριστού πραγματοποιείται αποκλειστικώς με τα θεανθρώπινα ορθόδοξα μέσα, τας ασκητικάς εν χάριτι αρετάς, όχι με μέσα δανεισμένα από τον Ρωμαιοκαθολικισμόν ή τον Προτεσταντισμόν, διότι αυτοί είναι χριστιανισμοί κατά την έκδοσιν του υπερήφανου ευρωπαίου ανθρώπου, και όχι του ταπεινού θεανθρώπου…
«Άνθρωπος και Θεάνθρωπος», εκδ. οίκος «Αστήρ», Αθήναι 1987 .