θεσπέσιος ~ ἀσπετος ~

ΔΥΟ λέξεις –η μία γνωστή, η άλλη άγνωστη– που έχουν ρίζα σχετική με τον λόγο: το "σπ"- (που απαντά και στον αόρ. β΄ ἐνι-σπεῖν τού ρ. ἐννέπω «διηγούμαι») και ανάγεται στο I.E. *sekw-«λέγω, μιλώ».

Και οι δύο λέξεις αρχικά δήλωναν την έκπληξη που προκαλείται από το μεγαλείο, τη σπουδαιότητα. Είναι σύνηθες σε πολλές γλώσσες και εποχές αυτό το σχήμα: να δηλώνεται δηλαδή η σπουδαιότητα μέσω της «αδυναμίας / απορίας έκφρασης» (πβ. λέξεις όπως: ανέκφραστος, απερίγραπτος, ανείπωτος, ανεκδιήγητος, άφατος, άρρητος). 

 

 

 

Έτσι και “θεσπέσιος” (<*θέσ-σπ-ετος < θεός + -σπ- ετος), που θα σήμαινε αρχικά «αυτός που λέγεται από τον θεό, ο θεόπνευστος» και κατ’ επέκταση «θαυμάσιος» (όπως κάθε τι που λέγεται από τον θεό ή εμπνέεται από τον Θεό).

Η λέξη “ἄσπετος”, λέξη αρχαία, ποιητική, σήμαινε «ανέκφραστος», κυρ. για κάτι σπουδαίο (πβ. Ομ. θ, 558: "οὐρανόθεν δʼ ἄρʼ ὑπερράγη ἄσπετος αἰθήρ"). Τη συναντάμε στην αρχαία ποίηση, αλλά και στην αρχαιότροπη βυζαντινή, όπως στον παρακάτω ύμνο του Ιωάννη Δαμασκηνού -από τον περίφημο ιαμβικό κανόνα των Χριστουγέννων-, που αναφέρεται στην «απερίγραπτη φωτιά» της καμίνου όπου ρίχτηκαν οι τρεις παίδες -αλλά τελικά έμειναν αβλαβείς.

 

«Τῷ παντάνακτος ἐξεφαύλισαν πόθῳ,

Ἄπλητα* θυμαίνοντος ἠγκιστρωμένοι

Παῖδες τυράννου δύσθεον γλωσσαλγίαν,

Οἷς εἴκαθε** πῦρ ἄ σ π ε τ ο ν, τῷ Δεσπότῃ

Λέγουσιν· Εἰς αἰῶνας εὐλογητὸς εἶ»

(* ακόρεστα, χωρίς πλησμονή)

(** υποχώρησε)

(Ζ΄ ωδή Ιαμβικού Κανόνος Χριστουγέννων Ιωάννου Δαμασκηνού)

______

(μετάφρ.)

«Στου παμβασιλέα Θεού τον πόθο αγκιστρωμένοι,

Ντρόπιασαν του άμετρα οργισμένου τυράννου

Oι τρεις Παίδες την αντίθεη βλασφημία·

Μα η φλόγα η α ν ε ί π ω τ η έφευγε, στον Δεσπότη

Ενώ έλεγαν: «Εις αιώνας ευλογητός ει».

_____Ἑρμηνεία στὸν Χριστουγεννιάτικο Ἰαμβικὸ Κανόνα Αγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ  (διασκευὴ ἀπὸ τὸ ἑορτοδρόμιο Αγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου ΕΔΩ

 

Εικόνα: τοιχογραφία των «Τριών Παίδων εν καμίνω» από κατακόμβη της αγίας Πρίσκιλλας στη Ρώμη (3ος αι.). Joseph Wilpert, Die Malereien der Katakomben Roms (1903), Πίνακας 78.