Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ ΚΑΙ Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΖΩΗ-Η ΑΝΑΙΡΕΣΙΣ ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ (1)

 ΚΕVIN CORRIGAN

Θα εξετάσουμε και θα συνδέσουμε την ανθρωπολογία τού Γρηγορίου με την μυστική του θεολογία ερευνώντας τίς ερωτήσεις γύρω από την ατομικότητα, το πρόσωπο και την ταυτότητα. Κατ’ αρχάς λοιπόν άς αναρωτηθούμε γιατί αυτές οι ερωτήσεις θέτουν προβλήματα;

Οι μελέτες γύρω από την ταυτότητα και τούς συναφείς όρους στήν πατριστική σκέψη κινδυνεύουν να είναι αναχρονιστικές πλέον. Διότι όροι όπως προσωπικότης και ανθρώπινη ταυτότης, είναι δημιουργίες τής συγχρόνου συνειδήσεως, οι οποίες τοποθετούνται στην μετα-καρτεσιανή και μετα-καντιανή εποχή τών διαφιλονικιών γύρω από την ατομική υποκειμενικότητα και τις ικανότητες δευτέρας κατηγορίας όπως η ικανότης να αλλάξει κάποιος τίς πεποιθήσεις του και τις επιθυμίες του με την βοήθεια του νοητικού στοχασμού.

Ένα μέρος τού προβλήματος λοιπόν συνδέεται με την μοντέρνα χρήση αυτών τών όρων, με το ότι δηλ. εάν κάτι δέν είναι "προσωπικό" με τον τρόπο πού το περιμένουμε εμείς να είναι, ότι δηλ. ανήκει ιδιωτικά και αμείωτα σέ ένα άτομο ή σε εμένα, τότε αυτό το κάτι πρέπει να είναι απρόσωπο. Αυτό αποτελεί την κοινή ανάγνωση τού Πλάτωνος και τής Πλατωνικής αγάπης στά τελευταία πενήντα χρόνια. Πάρα πολλά από τον Γρηγόριο δέν φαίνονται λοιπόν προσωπικά σύμφωνα με την μοντέρνα έννοια και το πρόβλημα είναι μεγάλο, εφόσον συνεχίζουμε να μήν τόν διαβάζουμε προσεκτικά, καθότι αυτός και πολλοί άλλοι αρχαίοι στοχαστές φαίνονται αφηρημένοι, απρόσωποι και δύσκολοι γιά αναγνώστες οι οποίοι έχουν μορφωθεί με την μοντέρνα διχοτομία: προσωπικό ή απρόσωπο.

Τό ίδιο πιεστικό ίσως δέ και περισσότερο είναι το πρόβλημα με τόν όρο ταυτότης "identity".Ταυτότης σημαίνει ιδιότης (από το λατινικό idem πού σημαίνει ίδιο) και αυτό τό είδος ομοιότητος χωρίς καμία διαφορά ή μοναδικότητα δέν είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Η Πλατωνική Μορφή τοιουτοτρόπως, ή τό αυτό- το οποίο εμφανίζεται στόν Γρηγόριο, το κάλλος καθεαυτό, δέν μάς λέει πλέον κάτι σημαντικό, εφ’όσον έχουμε εκτοπίσει το θείο αποκλειστικά στόν δικό του χώρο.

Η ομοιότης λοιπόν τής αυτο-γνωσίας, τής αυτο-σχέσεως φαίνεται να είναι κενή ή πολύ καθολική. Θά μπορούσε αντιθέτως να είναι επίσης ένα ακριβέστατο αρχέτυπο γιά τήν ποιοτική ή ποσοτική ομοίωση ή η κάπως ανιαρή ομοιότης ενός πράγματος, ενός υποκειμένου, το οποίο συνεχίζει να υπάρχει πέρα από τον χρόνο.

Συνεχίζοντας λοιπόν με τον όρο πρόσωπο-person στά αγγλικά, προερχόμενος ετυμολογικά από το λατινικό persona, μολονότι έχει κάποια ιδιαίτερα και ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά στην Ελληνιστική και Ρωμαϊκή φιλοσοφία και μολονότι οι μετέπειτα εξελίξεις τού όρου persona, όπως στόν Βοήθιο π.χ. σάν an individual substance of a rational nature, δηλ. ατομική υπότασις μιάς λογικής φύσεως ή φύσει λογικής, οδήγησε σε μεγάλη ιστορική πορεία την σκέψη, παρόλα αυτά η προσωπική ταυτότης σάν κάτι το οποίο ανήκει αποκλειστικά σέ ένα μοντέρνο πρόσωπο, μπορεί να είναι εντελώς ξένη με τα αρχαία κείμενα.

Τοιουτοτρόπως από αυτή τη θέση τής μοντέρνας ατομικιστικής και αντικειμενικής χρήσεως αυτών τών όρων, ο Γρηγόριος ή ο Ευάγριος μπορεί να φαίνονται πώς έχουν πολύ λίγα να μάς πούν, εκτός ίσως από τον πλούτο τών γραφών και την Χριστιανική ζωή γιά τα οποία μάς δίνουν τόσες πληροφορίες τα γραπτά τους. Ιδιαίτερα δε εάν τα πράγματα πού εμείς θεωρούμε δικά μας (οι έρωτές μας, οι συγκινήσεις, οι σκέψεις, οι ζωές μας κά.) έχουν μόνο σχετική σπουδαιότητα γιά την αναγωγή της ψυχής στό Μυστήριο τού Θείου απείρου. Αυτό, πολύ συχνά φαίνεται σάν μιά τυπική Πλατωνική απώθηση τής ατομικότητος υπέρ τού αφηρημένου καθολικισμού της Πλατωνικής ιδέας. Καί γι αυτό το λόγο αναγνώστες τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, σάν τον Πόππερ και τον Βλαστό, διαθέτουν χωρίς καμία αμφιβολία από μέρους τους μιά τέτοια μοντέρνα στάση απέναντι και στούς δύο και στόν Ευάγριο και στόν Γρηγόριο.

Υπάρχουν όμως και άλλα πάζλ στό σύγχρονο παιχνίδι. Κατ’αρχάς είναι πολύ δύσκολο να εξηγήσουμε σ’ έναν σύγχρονο πραγματιστή τί σημαίνει να είναι κάποιος άνθρωπος ή να είναι ένα εξατομικευμένο πρόσωπο, εφ’όσον ο ανθρώπινος Νούς, δημιουργημένος κατ’εικόνα τού θεϊκού απείρου, είναι σήμερα απολύτως ακατανόητος.

Καί δεύτερον, κατά ένα μεγάλο μέρος λόγω και αυτού τού συγχρόνου πάζλ, καθηγητές σάν τον Ζηζιούλα, έχουν χαράξει μιά διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στούς σύγχρονους όρους τής ατομικότητος, τής προσωπικότητος και σε άλλες ποιότητες (οι οποίες κατά την άποψή τους ανήκουν σε μιά αντικειμενοποιημένη Δυτική παράδοση η οποία ξεκινά από τον Αυγουστίνο και τόν Βοήθιο και αναπτύσσεται από τόν Καρτέσιο, τον Κάντ κ.ά.) και σέ μιά πλουσιότερη ανατολική οπτική της προσωπικότητος στόν Γρηγόριο και στούς Καππαδόκες, η οποία πρέπει να γίνει κατανοητή σχεσιακά, κοινωνικά και σάν ύπαρξη εν κοινωνία. Μιά οπτική η οποία υπερέχει τών ατομικών ουσιών, διότι κατ’εικόνα τής Τριάδος, όπου οι προσωπικές σχέσεις και συνάφειες είναι υπέρτατες. Η προσωπικότης είναι μιά μοναδικότης η οποία δέν μπορεί να καταχωρηθεί σάν μιά σειρά από ποιότητες ή αριθμητικές έννοιες.

Είναι μιά δυνατή οπωσδήποτε ανάγνωση αλλά ολωσδιόλου διαχωριστική. Είναι επίσης ψεύτικη. Θά δούμε στη συνέχεια αναλυτικότερα όλα αυτά τα σημεία και τούς τρόπους με τούς οποίους σχετίζονται στήν θεολογία τού Γρηγορίου.

(Συνεχίζεται)

Ο Ζηζιούλας όπως καί ο Γιανναράς απαξιώνουν τήν ουσία ακόμη και στό Θεό γιά να βάλουν στή θέση της τήν ύπαρξη. Παρανοούν την ατομικότητα η οποία εξαρτάται από την ουσία σε σημείο να ονομάζουν άτομα τίς μάζες. Απορρίπτουν λοιπόν τήν ουσία στήν Αγία Τριάδα στήν οποία τώρα υπάρχουν μόνο πρόσωπα σέ σχέσεις κοινωνίας. Η κοινωνία τής συνάξεως είναι η σωτηρία. Φτάνουν μέχρι τού σημείου να κατηγορούν γιά ατομικότητα τη νοερή προσευχή!
Διδάσκουν μιά σωτηρία διά τής κοινωνίας και όχι διά τού Θεού.
Ο Ζηζιούλας έφτασε να απαγορεύσει την άμεση επαφή με τον Κύριο και ο Γιανναράς αρνήθηκε την πτώση επειδή μειώνει την αξιοπρέπεια τού ανθρώπου.
Κατάργησαν διά τής αναλογίας την μετάνοια.

Αμέθυστος