Ευλαβικό προσκύνημα στις αιγαιοπελαγίτικες καλύμνικες Παναγιές

 

___

Η νηπιαγωγός, συγγραφέας Κυριακή Αλεξιάδου Εμμανουηλίδου μας ταξιδεύει στα ναΰδρια που είναι αφιερωμένα στην Θεοτόκο, που μοσχομυρίζουν μοσχοθυμίαμα και μελισσοκέρι. Τα πανηγύρια ανήμερα της εορτής και οι πιστοί που αναζητούν την ευλογία της.

___

Η Παναγία μας είναι το μεθόριο της κτιστής και της άκτιστης φύσεως λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Έτσι μέσα από Εκείνη μπορούμε να φτάσουμε στον Θεό. Τις μέρες αυτές τις γιορτής της γίνεται κάθε χρόνο πάλι μια αρχή για να ξεκινήσουμε την προσπάθεια. Κάθε άνθρωπος κάθε τόπος έχει την δυνατότητα να γίνει βοηθός στο ταξίδι από το κτιστό στο Άκτιστο. Η Μηχανιώνα, ένας ψαρότοπος που βρίσκεται στην Μακεδονία 35 χιλ. νότια της Θεσσαλονίκης με τον μεγαλύτερο ίσως αλιευτικό στόλο στην Ελλάδα προσφέρει εργασία τις τελευταίες δεκαετίες στους βουτηχτές από την Κάλυμνο, για την εξαγωγή των θαλασσινών κυδωνιών κατά την διάρκεια του χειμώνα. Οι Καλύμνιοι βουτηχτές ξεχωρίζουν παγκοσμίως για την δουλειά τους σαν αλιείς σφουγγαριών. Κάποιοι από αυτούς που ξενιτεύονται από το νησί τους για τα νερά του Θερμαϊκού και για την αλίευση των θαλασσινών κυδωνιών μένουν με τις οικογένειές τους στην Μηχανιώνα. Τα παιδιά τους φοιτούν στα σχολεία της Μηχανιώνας και ξανά πάλι επιστρέφουν στο νησί της Καλύμνου όταν λήγει η αλιευτική περίοδος.

Με αφορμή τον μόχθο της θάλασσας Μηχανιώτες και Καλύμνιοι συναντιούνται στην κοινή ζωή του τόπου αλλά και στη λατρευτική. Η Μηχανιώτισσα νηπιαγωγός, συγγραφέας και βοηθός παραγωγού σε ραδιοφωνικές εκπομπές που μεταδίδονται από την Κάλυμνο, δασκάλα παιδιών των οικογενειών των βουτηχτών της Καλύμνου, Κυριακή Αλεξιάδου Εμμανουηλίδου, περιγράφει για τους αναγνώστες της Ο.Α με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο την γνωριμία της με τις Παναγιές της Καλύμνου, τα ναΰδρια και τα ξωκκλήσια στ' όνομά Της που γιορτάζουν:

«Δύο μικρές μαθήτριες μου Καλυμνιές, με τους βουτηχτές πατεράδες τους έγιναν η πρώτη αφορμή για ένα ταξίδι στην ακριτική Κάλυμνο και στην μικροσκοπική Ψέριμο. Εκεί που οι ακρίτες Καλύμνιοι και Ψεριμιώτες κρατούν σκοπιά στα θαλάσσια σύνορα της πατρίδας με τις ζωές τους.

Ένα δεύτερο ταξίδι αρκετά χρόνια μετά στάθηκε για μένα αληθινή ευλογία για να αγγίξω και να ζήσω την χαρά ενός προσκυνήματος στις αιγαιοπελαγίτικες Καλύμνικες Παναγιές.»

Ένα ταξίδι κάλεσμα αρχίζει να παίρνει σάρκα και οστά στο μικρό Πάσχα, το Πάσχα του Καλοκαιριού, της Παναγίας στο Αιγαίο. Ικανό να ταξιδέψει τις καρδιές όλων μας σ' ένα προσκύνημα στην Μάνα του κόσμου, στο Ρόδο το Αμάραντο. Η δασκάλα Κυριακή Εμμανουηλίδου θα ξεκινήσει το ταξίδι με την αφήγησή της:

«Το αεροπλάνο σε πτήση καλοκαιρινή του Αυγούστου μαζεύει τις ρόδες πέδησης καθώς με ορμή, σωστό ατσάλινο θεριό σκίζει τον αιθέρα. Το Αιγαίο μια απέραντη γαλανή αγκαλιά κάτω από τα φτερά του.

Προορισμός το νησί της Κω. Και από εκεί με καραβάκι από το Μαστιχάρι στην Κάλυμνο και μετά στην βόρεια άκρη της Καλύμνου απέναντι από το Μασούρι. Εκεί μια βραχονησίδα, η Τέλενδος σχηματίζει με το νησί της Καλύμνου ένα φιόρδ η θέα του σκλαβώνει τα μάτια. Μία εικόνα που αποτυπώνεται στα βάθη της καρδιάς. Η ψυχή σε τέτοια θεάματα θαρρείς ακούει άηχες μελωδίες. Τα σωθικά γεμίζουν μοσχοβολιές από θυμάρι, βασιλικούς, θρούμπι, φλισκούνι. Και η θάλασσα της Καλύμνου μία αλμυρή ακύμαντη λίμνη όπου καθρεφτίζεται ο ουρανός σε αυτήν.

Παίρνει ο ταξιδιώτης το πλοιάριο για αυτόν τον επίγειο παράδεισο τον βράχο της Τελένδου.

Μια διαδρομή περίπου επτά λεπτών είναι ικανή να σε μεταφέρει σε άλλη διάσταση. Μόλις φτάσει στο νησί ο ταξιδιώτης αφήνεται στην ανέμελη περιπλάνηση πάνω στα πλακόστρωτα δρομάκια, δίπλα στο ακύμαντο μπλε.»

Η κα Αλεξιάδου τονίζει με έμφαση στην συνομιλία μας ότι ο χρόνος δεν υπάρχει σε εκείνο το σημείο της γης σταματά και δίνει διακριτικά την θέση του στο ξύπνημα των αισθήσεων, δώρο του Θεού για να χαρεί όσα υπάρχουν στη φύση:

«Ο περιπατητής βαδίζει πάνω στα σκαλιά. Ένα καλντερίμι οδηγεί στην εκκλησία. Τα λουλούδια στολίζουν το λευκό των σπιτιών και το πάλλευκο του ναού. Ανοίγει την πόρτα του ναού και μπαίνει στον ιερό τόπο, στο άδυτο της κατάνυξης! Μπαίνει στο μικρό, στο ταπεινό για να απογειωθεί και να πετάξει στο ελεύθερο, στο Ουράνιο! Μπροστά στην Εικόνα γονατίζει στην χάρη Της.»

Προσκύνημα στην κυρά-Ψηλή σκαρφαλωμένη στον βράχο, όπου αγναντεύει τις χαμένες πατρίδες, στο ναΰδριο της Κεχαριτωμένης στο Καμάρι, στο στολίδι της Ψερίμου με το εικόνισμα ακουμπισμένο στο θρονί και στη Δέσποινα των Τσουκχουών, που πήρε το όνομά της από ένα λιοτρίβι

Η Ελληνορθόδοξη παράδοση συνδέει την Εκκλησιαστική γιορτή με την σύναξη στο κοινό τραπέζι στις αυλές των ναών με τραγούδια και χορούς. Η συνοδοιπόρος μας θα μιλήσει διθυραμβικά για το πανηγύρι στην χάρη της Παναγιάς:

«Τα Καλύμνικα πανηγύρια της Παναγίας είναι διπλής χαράς, διπλής μοσχοβολιάς, πανηγύρια. Εκεί που διαλύεται ο θάνατος με την μετάσταση της Νύμφης της Ανύμφευτης. Εκεί που ενώνονται οι ψυχές στην χάρη της μπροστά. Εκεί που ανοίγει η αγκαλιά και νικιέται ο θάνατος.

Εκεί που η τσαμπούνα το λαούτο και το βιολί ξεσηκώνουν καρδιές και πόδια σε ξεφάντωμα. Εκεί που το άλαδο θα δώσει την θέση του στο αρτύσιμο.»

Το προσκύνημα στην Κάλυμνο, το μικρό νησιώτικο Άγιο Όρος, όπως συνηθίζεται ν' αποκαλείται το νησί αυτό εξαιτίας της ευλάβειας και της ένθερμης πίστης των νησιωτών συνεχίζεται:

«Ο θαυμασμός για τα προσκυνήματα εντείνεται εξ' αιτίας των πολλών μοναστηριών και των γραφικών εξωκκλησιών που δύο δύο χτισμένα σαν στρείδια κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο προκαλούν το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Η κατάνυξη που νιώθει ο προσκυνητής περνώντας δίπλα τους οφείλεται στην βιωματική αγιότητα και την ασκητική πνευματικότητα των μοναχών που δημιουργήθηκε και προσφέρεται μέσα στους αιώνες.»

Το οδοιπορικό κάνει μια σημαντική στάση στην Παναγιά την κυρά Ψηλή. Η κα Κυριακή Αλεξιάδου θα μας πει:

«Η Παναγιά κυρά Ψηλή είναι ένα σπήλαιο-μονάστηρο γυμνό και απέριττο, σκαλωμένο στον βράχο, μόνο και έρημο χωρίς τα καλογέρια του. Το πέρασμα των χρόνων το γύμνωσε από τις φλεγόμενες ψυχές της καρδιακής ευχής. Έπαψαν τα χείλη να υμνούν καθημερινά την χάρη της. Μα τα κελιά επιμένουν να υπάρχουν για τους προσκυνητές.

Σκαρφαλωμένο πάνω από το Βαθύ, κάνει την διαδρομή ανηφορική και κουραστική. Κακοτράχαλος ο βράχος αφιλόξενος. Μα της καρδιάς το τάμα δίνει αλλιώτικα φτερά και μεγαλείο στην ψυχή .

Κι όταν φτάνεις ψηλά στο σπήλαιο, αγναντεύεις όλη την Κάλυμνο. Η θέα του τόπου, σκορπά λουριά αποζημίωσης στον μόχθο της ανηφοριάς. Αγναντεύεις νοσταλγικά απέναντι τις χαμένες πατρίδες. Μπαίνει ο προσκυνητής μέσα στην σπηλιά και τον δροσίζει το αγίασμα. Βάλσαμο το δάκρυ του βράχου, αντίδωρο δροσιάς στις ψυχές.

Το πασίγνωστο Καλύμνικο μελισσοκέρι περιμένει τον προσκυνητή στο παγκάρι με τα κεριά! Η μυρωδιά από το λάδι στο καντήλι και η φλόγα που τρεμοπαίζει.

Το άρωμα από το μοσχοθυμίαμα! Η ιλαρότητα των προσώπων στο ημίφως! Τα μάτια που αναπαύονται στις σκαμμένες μορφές των εικόνων! Η σιωπή που ψάλλει! Η προσκύνηση! Η ανάγκη του ανθρώπου να μιλήσει αβίαστα παρακλητικά παραπονιάρικα!

Η αίσθηση ότι μπαίνει σε μια μεγάλη γνώριμη αγκαλιά, την αγκαλιά της μάνας της Άνασσας!»

Η προσκυνήτρια οδηγός μας κ. Αλεξιάδου έμαθε από τον Καλύμνιο ιεροψάλτη και ραδιοφωνικό της συνεργάτη κ. Μικέ Κουλλιά την παρακάτω ιστορία που μας διηγήθηκε. Την ιστορία της εικόνας της Παναγιάς της κυρά Ψηλής:

«Λέει ο θρύλος, πως κάποιος βοσκός ψάχνοντας το τράγο του που χάθηκε βρήκε τη σπηλιά και στο εσωτερικό της μια εικόνα της Παναγίας.

Απεγνωσμένα πολλές φορές προσπάθησε να κατεβάσει την εικόνα της Μεγαλόχαρης στο χωριό αλλά στα μισά του δρόμου αυτή επέστρεφε στη σπηλιά. Έτσι οι Καλύμνιοι διαμόρφωσαν το σπήλαιο σε εκκλησία και στο θρονί της πια η Δέσποινα και Κυρά κατέβηκε από τα Ψηλά με λιτανείες στο Βαθύ. Κάθε χρόνο τον Δεκαπενταύγουστο την ανεβάζουν στο εκκλησάκι και γίνεται ολονύκτια γιορτή.

Ανήμερα γίνεται μεγάλο παραδοσιακό πανηγύρι στο Βαθύ, στην εκκλησία της Παναγίας της Κυράς Ψηλής.

Από παλιά η αρχοντιά και η απλότητα των Καλυμνιωτών πρόσφερε ρεβύθια του φούρνου το βράδυ της παραμονής γιατί κρατούσε η νηστεία στην Παναγία την Ψηλή, τη Γαλατιανή, την Ψεριμιώτισσα και της Τελένδου.

Και όταν οι ώρες της θείας Λειτουργίας κοντεύουν και έρχεται η Αγία και ευλογημένη στιγμή να κοινωνήσουν οι ψυχές και να ενωθούν με ευλάβεια στο Άγιο δισκοπότηρο στην Χάρη του Γιου της, τότε κοντεύει και το δυνάμωμα του πανηγυριού και της ξέχειλης χαράς. Ανήμερα της Χάρης της σφάζουν αρνιά όπως και την Πασχαλιά.»

Εκεί που διαλύεται ο θάνατος με τη μετάσταση της Νύμφης της Ανύμφευτης

Εκείνη που αγκαλιάζει και σκέπει όλους που έρχονται προσκυνητές της χάρη της

Πολλά τα ναΰδρια που είναι αφιερωμένα στην Κυρά των Αγγέλων στο νησί της Καλύμνου. Ανάμεσα σε άλλα υπάρχουν πολλά ιδιόκτητα, όπως μας αναφέρει η ξεναγός μας:

«Κοντά στην νοητή καρδιά του νησιού βρίσκεται η περιοχή Καμάρι και εκεί κάτω από τους θρόους των πεύκων βρίσκεται το ναΰδριο της Παναγίας στο Καμάρι από το 1904. Χτίστηκε από την προγιαγιά των ιδιοκτητών όταν βρήκε το εικόνισμα της Παναγίας κρυμμένο στην ιδιοκτησία της.

Δίπλα του σαν αχιβάδα κολλημένος ο ναός των Αγίων Αναργύρων πολύ μεταγενέστερος.

Το πανηγύρι της Παναγίας στο Καμάρι μοσχοβολά φροντίδα μεράκι και παράδοση. Από το απόγευμα αρχίζει το ανέβασμα των προσκυνητών στο ύψωμα της εκκλησιάς για να παρακολουθήσουν τον εσπερινό για να προσφέρουν τους άρτους για να συμπροσευχηθούν και να γλυκάνουν με την ιλαρότητα του ηλιοβασιλέματος τα μάτια τους .

Ανήμερα το αδιαχώρητο. Το μπαλκονάκι των δίδυμων ναών στρωμένο με κιλίμια για τους πιστούς, η ευλάβεια και η χαρά ανάμεικτη και μετά την θεία κοινωνία και την απόλυση, η προσφορά των εδεσμάτων μαζί με την προσφορά της καρδιάς. Οι ευχές δίνουν και παίρνουν σε λαμπροφορεμένα χαμόγελα.»

Και το προσκύνημα στα ξωκκλήσια της Παναγίας προχωρά και φτάνει σε μια νησίδα γης μεσοπέλαγα κοντά στην Κάλυμνο. Η κα Κυριακή Αλεξιάδου θα μας περάσει στην Ψέριμο:

«Κοντολογίς στην Κάλυμνο σε ένα άλλο νησάκι, μια μπουκιά γης, μια αγκαλιά θάλασσα, η Ψέριμος. Καταμεσής στο πέλαγος η Ψέριμος. Καταμεσής στο μικρό της οικισμό η Παναγιά της. Από το λιμάνι του νησιού ένα χωμάτινο δρομάκι ανάμεσα στα λιγοστά σπίτια του οικισμού οδηγεί τον επισκέπτη στην αυλή της εκκλησίας. Στην είσοδο σμίγουν με περισσή φροντίδα τα γαλάζια γιασεμιά με τα σκαλιστά μάρμαρα απομεινάρια αλλοτινών εποχών. Η φροντίδα των λιγοστών κατοίκων για το στολίδι του νησιού τους παντού.

Κατάλευκο και απέριττο το κτίσμα του ναού με το ψηλό καμπαναριό και την βαριά ξύλινη πόρτα δεσπόζει στην αυλή. Η γνωστή αίσθηση του περιπατητή που έχει υποφέρει στην κάψα του ήλιου και εισέρχεται μέσα στην δροσερή θαλπωρή του ναού. Το κατανυκτικό ημίφως του ναού αφήνοντας έξω την αντανάκλαση του αιγαιοπελαγίτικου ήλιου γίνεται η θαλπωρή του προσκυνητή.

Το εικόνισμα της Παναγίας ακουμπισμένο στο θρονί της και στολισμένο με τα λουλούδια περιμένει τους προσκυνητές της Μάνας που σιωπηλή μέσα στο πέρασμα των αιώνων αγκαλιάζει παρηγορεί στηρίζει και σκέπει όλους και όλα. Τα παιδιά της έρχονται από όλα τα μέρη προσκυνητές στην χάρη Της.

Και Εκείνη η Δέσποινα της καρδιάς τους περιμένει στο σμαραγδένιο λιμάνι του νησιού. Αυτά μόλις έρθουν στο νησί με δάκρυα στα μάτια την συνοδεύουν στο σπίτι της 200 μέτρα πέρα από το λιμάνι ψάλλοντας και δοξάζοντας.»

Μα το πανηγύρι των πανηγυριών στο νησί της Καλύμνου είναι η μεγάλη Παναγιά, ή Παναγιά τω Τσουκχουώ. Η δασκάλα από την Μηχανιώνα μας πληροφορεί πως ένα Λιοτρίβι έδωσε τούτο το μυστήριο όνομα στην Θεοτόκο.

«Είναι πολλοί που έρχονται στην Παναγιά τω Τσουκχουώ, οι περισσότεροι ξενιτεμένοι, νοσταλγοί της πατρίδας που την εκφράζουν μέσα από τα τραγούδια:

Ω Παναγιά τω Τσουκχουώ, που’σαι μέσα στη χ-Χώρα,

βλέπε μου το παιάκι μ-μου κάθα στιγμή γ-και ώρα.

Ο προσκυνητής θα χαρεί την πλούσια εικονογράφηση με έργα όλων των σημαντικών ζωγράφων και αγιογράφων του νησιού και είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Οι ευλογημένοι προσκυνητές

Ο χρόνος το σεβάστηκε το πανηγύρι αυτό. Μοσχοβολάει το άρωμα της παράδοσης. Νέοι και νέες ντυμένοι με τις παραδοσιακές στολές του νησιού, το καβάι και το καλύμνικο, τη βράκα και το κοντογέλεκο και το σαλβάρι πιάνονται στο χορό μαζί με ηλικιωμένους.

Μέχρι το νέο τους αντάμωμα του χρόνου πάλι στην χάρη της Μάνας Δέσποινας σε αυτά τα μοναδικά τα απέριττα ξωκλήσια της πατρίδας μου. Στις εκκλησιές της Ελλάδας μας που μοσχοβολούν πίστη. Ευλογημένοι οι ταπεινοί προσκυνητές που εισέρχονται μυστικά για να ακουμπήσουν τα μύρα της καρδιάς τους !

Ποτέ δεν φεύγουν κενοί και άδειοι ! Εκεί στο γονάτισμα της καρδιάς τους στην Χάρη της Κεχαριτωμένης μάνας.»

* * *

Επαναλαμβάνουν οι ποιητές και οι λογοτέχνες πως η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο. Το Κάλλος θα μας σώσει και όπως λένε οι Άγιοι και οι ύμνοι, η Παναγιά είναι το Κάλλος. Η αληθινή ομορφιά βρίσκεται στο πρόσωπο της Παναγίας με την τιμιότητα και την δόξα της. Γι' αυτό ψάλλουμε με αγάπη και θαυμασμό στους ναούς του Θεού "Την τιμιωτέρα των Χερουβείμ και ενδοξοτέραν ασυγκρίτως των Σεραφείμ".

_________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

Ορθόδοξη Αλήθεια, 18.08.2021