Άγγιξε με!

Στο προαύλιο της εκκλησίας, κατά την διάρκεια της κυριακάτικης Θείας Λειτουργίας, ένα κοριτσάκι περνά μπροστά από ένα αγοράκι ιδίας περίπου ηλικίας και το κοιτά με σκέρτσο. Η μητέρα που στέκεται δίπλα στο αγοράκι γυρίζει και του λέει: «Άντε, Δημήτρη μου, πήγαινε να μιλήσεις στο κοριτσάκι που σου χαμογελά!». «Πώς σε λένε, καρδούλα μου;», ρωτά η μητέρα του Δημήτρη το κοριτσάκι. «Ιουλία», απαντά εκείνο με αυτοπεποίθηση και περηφάνια. Γεμάτος χαρά ο Δημήτρης πετάγεται από την θέση του και πηγαίνει προς την Ιουλία. Αρχίζουν οι πρώτες αμήχανες ανταλλαγές λέξεων μεταξύ Δημήτρη και Ιουλίας και ακολουθεί μια διστακτική απόπειρα σταδιακής σωματικής προσέγγισης: Ο Δημήτρης πλησιάζει όλο και περισσότερο την Ιουλία, εκείνη του χαμογελά ντροπαλά. Ξαφνικά ο Δημήτρης οπισθοχωρεί. Τεντώνει τα χέρια του πίσω από την πλάτη του, κοιτάζει απλανώς αριστερά-δεξιά, φαίνεται ότι το ξανασκέφτεται, μετά από λίγο έρχεται και πάλι κοντύτερα προς την Ιουλία. Δεν περνά ένα λεπτό και τώρα τα δύο παιδιά μιλούν από απόσταση αναπνοής, ενώ το ένα αγγίζει το άλλο στιγμιαία, εναλλάξ, κάποια στιγμή και ταυτόχρονα.

Η εικόνα του Δημήτρη και της Ιουλίας μετρίασε κάπως την ανησυχία μου ως προς την ανυπολόγιστη καταστροφή που συντελείται στις παιδικές ψυχές από το μέτρο της “κοινωνικής απόστασης” τo οποίo επεβλήθη από τους υγειονομικούς διαχειριστές. Συλλογιζόμουν ότι στα μικρά παιδιά μπολιάζεται ένα τερατώδες μικρόβιο ανθρώπινης καχυποψίας με κεντρική της έκφανση την απόρριψη του αγγίγματος. Δεν είναι τυχαίο ότι, όταν προ ημερών ρώτησα ένα άλλο αγοράκι «τι έχεις να μου πεις για τον κορωνοϊό», έλαβα την εξής αποστομωτική απάντηση: «τηρούμε τις αποστάσεις»! Σε αυτήν, λοιπόν, την “υγειονομική προπαγάνδα” μπορεί να οφείλεται η προαναφερθείσα διστακτικότητα του Δημήτρη, η οποία ευτυχώς ηττήθηκε από την φυσική ροπή του ως κοινωνικού όντος. Θέλω να πιστεύω ότι, για να μεταλλαχθούμε σε ρομπότ, υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος.

Ο μερικός εφησυχασμός μου, όμως, από την προσέγγιση Δημήτρη-Ιουλίας απεδείχθη απολύτως πρόσκαιρος. Μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας πήγα στο περίπτερο για να επιλέξω την ελληνική ή/και ξένη εφημερίδα που θα ανελάμβανε να με διαφωτίσει σε σχέση με όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα και τον κόσμο κατά την διάρκεια του “πολέμου εναντίον του αόρατου εχθρού” (sic). Στις θυρίδες με τις ξένες εφημερίδες μού κέντρισε την προσοχή το εξώφυλλο της εβδομαδιαίας γερμανικής εφημερίδας “DIE ZEIT” (“Ο χρόνος”), το οποίο με οδήγησε σε μια απρόσμενη διαπίστωση: ο όρος “ιδιότυπο καλοκαίρι” που είχε χρησιμοποιήσει ο Έλλην πρωθυπουργός με φόντο την Σαντορίνη κηρύσσοντας την έναρξη της τουριστικής περιόδου, κατ’ απομίμησιν του περιώνυμου Γ.Α.Π. που είχε προαναγγείλει την έναρξη του μνημονιακού εφιάλτη με φόντο το (ακόμη) ελληνικό Καστελλόριζο, δεν ήταν δικής του εμπνεύσεως. Προφανώς ο όρος αυτός εντάσσεται στην παγκόσμια γλωσσική φαρέτρα της “νέας ομιλίας” που έχει εισαχθεί από κάποιον “αόρατο καθοδηγητή” (ίσως να μην είναι τυχαίο ότι και η οργουελική κοινωνία στην οποία ζούσε ο πρωταγωνιστής του “1984” Ουίνστον Σμίθ διέθετε “Νέα Ομιλία”, που ήταν η επίσημη γλώσσα της Ωκεανίας). Διότι πώς αλλιώς εξηγείται ο υπότιτλος που υπάρχει κάτω από τον κεντρικό τίτλο: “Αυτό το ιδιότυπο καλοκαίρι έχει ανάγκη από μια ιδιότυπη πρόκληση” (“Dieser außergewöhnliche Sommer braucht eine außergewöhnliche Herausforderung”);

Στην σελίδα 29 της εν λόγω εφημερίδας υπάρχει, λοιπόν, ένα πολύ σημαντικό άρθρο της δημοσιογράφου Elisabeth von Thadden με τίτλο “Άγγιξέ με!” (“Rühr mich an!”), όπου παρουσιάζονται οι θέσεις της ψυχολόγου Beate Ditzen αναφορικά με τις συνέπειες που έχει η τήρηση της απόστασης για τους ανθρώπους ως κοινωνικά όντα (μόλις που χρειάζεται να αναφερθεί ότι στους “ειδικούς” δεν συγκαταλέγονται μόνο οι λοιμωξιολόγοι, αλλά και οι ψυχολόγοι, η γνώμη των οποίων ως προς τις συνέπειες του “lockdown” και των λοιπών υγειονομικών μέτρων δεν φαίνεται δυστυχώς να απασχόλησε κανέναν πολιτικό διαχειριστή της επίμαχης κρίσης). Η ψυχολόγος αυτή αναφέρεται σε ένα κλινικό πείραμα που είχε οργανώσει πριν από δύο έτη με στόχο να ερευνήσει αν το ανθρώπινο άγγιγμα μπορεί να μειώσει την επίδραση του άγχους. Οι συμμετέχοντες στο πείραμα χωρίσθηκαν σε δύο ομάδες και εκλήθησαν να βυθίσουν τον βραχίονά τους σε παγωμένο νερό θερμοκρασίας 4° Κελσίου, κρατώντας το μέσα σε αυτό όσο περισσότερο μπορούσαν. Σημειωτέον ότι η συγκεκριμένη ενέργεια εκλύει έναν ισχυρό στρεσογόνο παράγοντα που επηρεάζει τους παλμούς της καρδιάς αλλά και την στάθμη των ορμονών.

Τα μέλη της μιας ομάδας είχαν το προνόμιο να τα ακουμπά ένα ξένο χέρι στον ώμο τους όση ώρα κρατούσαν τον βραχίονά τους βυθισμένο στο παγωμένο νερό. Αντιθέτως, τα μέλη της άλλης ομάδας βρίσκονταν στον ίδιο χώρο με ένα άγνωστο πρόσωπο, το οποίο όμως δεν τους άγγιζε, αλλ’ απλώς παρακολουθούσε απαθώς την διαδικασία. Όλοι οι συμμετέχοντες ήσαν καλωδιωμένοι και, επιπλέον, έδωσαν δείγμα σιέλου, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες μετρήσεις. Το αποτέλεσμα έδειξε ότι όποιος ένιωθε να τον ακουμπά στον ώμο του το ξένο χέρι είχε καταφανώς μειωμένα επίπεδα στρες σε σχέση με τα μέλη της άλλης ομάδας.

Ερωτηθείσα η ψυχολόγος από την δημοσιογράφο πώς βλέπει από την δική της σκοπιά την “κοινωνία της απόστασης” στην οποία μαθαίνουμε πλέον να ζούμε, τοποθετήθηκε ως εξής: «Μου είναι δύσκολο να φαντασθώ την κοινωνία μας να λειτουργεί κατ’ αυτόν τον τρόπο. Δεν θα είναι καθόλου εύκολο. Όλοι μας γνωρίζουμε ότι η συνύπαρξη με τους άλλους ανθρώπους μάς κινητοποιεί, μας ενεργοποιεί. Σήμερα καλούμαστε να αποφεύγουμε την κοινωνική εγγύτητα για λόγους υγείας. Αυτό αντιβαίνει στην φύση μας. Πώς θα μπορέσουμε να κάνουμε καινούργιες γνωριμίες με άλλους ανθρώπους; Πώς θα ζευγαρώνουμε, όταν, επί παραδείγματι, η μυρωδιά δεν θα παίζει κανέναν ρόλο και δεν θα είναι εφικτό το έστω ευκαιριακό άγγιγμα; Ποιον θα θεωρούμε πλέον ελκυστικό; Μόνο εκείνον που θα μας φαίνεται υγιής;».

Τα ερωτήματα αυτά, στα οποία υποκρύπτεται η ανησυχία για την μετάλλαξη του DNA της ανθρώπινης κοινωνίας, μπορούν να συνδυασθούν με μια άλλη διαπίστωση: Οι Γερμανοί, για να δηλώσουν ότι δεν αντέχουν πλέον έναν άνθρωπο, χρησιμοποιούν μεταφορικά την φράση “δεν μπορώ να σε μυρίσω” (“ich kann dich nicht riechen”). Οι Έλληνες, όπως και άλλοι λαοί, για να δηλώσουν την θετική στάση τους απέναντι στα λόγια ή τα έργα ενός άλλου ανθρώπου, χρησιμοποιούν μεταφορικά την φράση “αυτό(ς) με άγγιξε” (βλ. και Αιμ. Σιδέρη, Η αφή παράπλευρη απώλεια της πανδημίας;, Εφημερίδα των Συντακτών, 27-28.6.2020, σελ. 36). Σε μια κοινωνία, όμως, τα μέλη της οποίας θα τηρούν εφεξής αποστάσεις μεταξύ τους, καθώς θα φοβούνται να πλησιάσουν το ένα το άλλο ή να δώσουν μια κανονική χειραψία, περιοριζόμενα στις θλιβερές αγκωνιές, γροθιές ή ποδαψίες, τέτοιες φράσεις θα αρχίσουν να χάνουν τον βιωματικό πυρήνα που τις νοηματοδοτεί και άρα θα πρέπει ίσως να καταργηθούν ή έστω να τροποποιηθούν. Το ίδιο, φυσικά, ισχύει και με την μεταφορική φράση “τον έχω/κρατάω σε απόσταση”. Διότι, αν στο μέλλον κινούνται άπαντες σε απόσταση, τότε η εξαίρεση της απόστασης με αρνητικό σημαινόμενο, μεταβληθείσα σε απαρέγκλιτο κανόνα, θα είναι δύσκολο να λειτουργήσει γλωσσικά, αφού το βιωματικό της υπόβαθρο δεν θα είναι πλέον ενεργό.

Δεν αποκλείεται, πάντως, οι ανωτέρω φράσεις να διατηρηθούν οιονεί κατ’ ευφημισμόν, οπότε οι μεταγενέστερες γενιές που δεν θα διαθέτουν καθόλου ή θα διαθέτουν ισχνή προκορωνοϊκή μνήμη –σαν τον Ουίνστον Σμίθ που προσπαθούσε εις μάτην «να στίψει το μυαλό του για να βρει κάτι από τα παιδικά του χρόνια, κάτι που να τον κάνει να θυμηθεί αν το Λονδίνο», δηλ. η τρίτη πιο πυκνοκατοικημένη περιφέρεια της Ωκεανίας, «ήταν πάντα έτσι» (Όργουελ, 1984, μτφ.: Νίνα Μπάρτη, εκδ. Κάκτος, Αθήνα 1978, σελ. 13)–, θα πρέπει να συμβουλευθούν ένα Λεξικό της Κοινής και ενταυτώ Καινής Νεοελληνικής (κατ’ αναλογίαν προς την οργουελική “new speech”) που θα τους λύνει την ετυμολογική απορία.

Σημείωση: Την ώρα που παραδιδόταν το ανωτέρω κείμενο στην εφημερίδα, ανακοινώθηκε η επέκταση της υποχρεωτικής μασκοφορίας σε όλους τους κλειστούς χώρους, των εκκλησιών συμπεριλαμβανομένων. Συνεπώς, αν η παρουσία του Δημήτρη και της Ιουλίας συνέπιπτε σε μεταγενέστερο χρόνο, ίσως να μην είχαν γνωριστεί ποτέ, αφού τα πρόσωπά τους μπορεί να ήταν προληπτικώς καλυμμένα με μάσκα, ακόμη και στον προαύλιο χώρο, και άρα το χαμόγελο των παιδιών –προανάκρουσμα του αθώου τους “φλερτ”– ακυρωμένο.

(Κυριακάτικη Δημοκρατία, 15-16/08/2020, σελ. 08β/24)